تشت گذاری یک مراسم سنتی ، مذهبی اردبیلی و جزء سنتهای عزاداری ایران است.  فلسفه آنهم این است که وقتی سیدالشهدا از مکه به سمت کوفه حرکت کردند در یکی از محلهای توقف نزدیک به کوفه فرمودند که این چشمه آب بردارید . اطرافیان حضرت با وجود اعتقاد به این که امام معصوم از وقایع آگاه است ، از حضرت پرسیدند : چرا از این چشمه آب برداریم ؟ چشمه پر آب تری در منزل بعدی وجود دارد . اطرافیانی که عارف تر و عالم تر بودند گفتند به فرموده امام معصوم نمی توان شبهه وارد کرد ، همه ظرفها و تشت ها را پر از آب کنید . وقتی کاروان به منزل بعدی رسید دیدند که آن چشمه کاملا خشک شده است . هنگامی که کاروان به صحرای کربلا وارد شد و با لشگر حر بن ریاحی که به قصد دستگیر کردن امام به کربلا آمده بود رو به رو شد ، دیدند که سپاهیان حر از تشنگی در معرض مرگ قرار دارند ، امام به حر پیغام داد که من برای تو و سپاهیانت آب آورده ام. آبها را به تشت می ریختند و سپاه حر از آن می نوشیدند. استاد شهریار در این باره شعری دارد که:

آب خود با دشمنان تشنه قسمت می کند    عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین

 این را می توانیم فلسفه مراسمی بدانیم که هر ساله در ابتدای ماه محرم به منظور اعلان عزا برگزار می شود .

 و به قولی:

تشت گذاری، مراسم سنتی در عزاداری ایام عاشورا است که عمدتاً در شهرستان اردبیل برگزار می‏شود. تشت‏های آب را در مساجد و حسینیه‏ها می‏آورند و سمبل یک حادثه تاریخی است که در کربلا اتفاق افتاده است.

 مردم دست به تشت و آب می‏زنند و نوعی بیعت با امام حسین‏علیه‏السلام و حمایت از حضرت عباس‏علیه‏السلام می‏کنند. آب تشت‏ها را مردم در شیشه‏هایی برای شفا و تبرک برمی‏دارند. این سنت از حادثه جوانمردانه آب دادن امام حسین‏علیه‏السلام به سپاه حر در 27 ذیحجه گرفته شده، که آب مشک‏ها را در تشت‏ها ریختند و تمام لشکر حر و اسبان را سیراب کردند. این سنت سمبولیک تأسی از اقدام سالار شهیدان است" به این مراسم تشت گردانی هم می‏گویند.

آیین تشت گذاری در اردبیل

رسم "تشت گذاری" یا "تشت گردانی"  از جمله مراسمی است که منسوب به شهر اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان، به طور عام است؛ در این آیین، "تشت" نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود و فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.

مراسم تشت گذاری در اردبیل از ۲۷ذیحجه شروع می ‌شود و در سی ‌ام این ماه به پایان می ‌رسد؛ براساس یک رسم قدیمی، شهر اردبیل به شش محله بزرگ تقسیم می ‌شود و هر یک از محلات کوچک نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، تابع یکی از این محلات ششگانه می‌ شود.

شروع تشت گذاری در سه روز مانده به محرم طوری برنامه‌ ریزی شده است که هر روز در دو محله بزرگ این مراسم برگزار شود.

تشت هایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می‌ گیرند، گرد، از جنس برنز و یا مس است؛ بعد از عزاداری، ریش ‌سفیدان و عاشقان حسین(ع) در هر محله، تشت ها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می ‌شوند؛  حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در جلو آنها دسته سینه زنی با شعار "الدخیل یا ابوالفضل" سینه می ‌زنند.

پس از آن، ریش‌ سفیدان با دور زدن مسجد، تشت ها را در جای مخصوص خود قرار می ‌دهند، آنگاه  تشت ها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند، پر می ‌کنند.

محل قرار گرفتن تشت در مساجد شهر اردبیل، جایگاهی ویژه است

برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه تشت در مساجد اردبیل بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شده است؛ محل قرار گرفتن تشت در مساجد شهر اردبیل نیز جایگاهی خاص بوده و سکوهایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌ گیرد، یکی از ویژگیهای معماری مساجد این منطقه است.

جایگاه مخصوص تشت در یکی از اضلاع  دیوار مساجد به صورت "طاق ‌نما" ایجاد می ‌شود و در طول سال طشتها روی این سکوها قرار دارند؛ در مواردی نیز ممکن است طشتها از قبل در خانه ای که صاحب آن نذر کرده، قرار داشته باشد که در این صورت نیز دسته های عزادار به آن خانه مراجعه کرده و پس از انجام عزاداری، تشتها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم می برند.

قدیمی ‌ترین تشت موجود در مساجد اردبیل متعلق به مسجد "بازار چاقوسازان" است که  قدمت آن به  عصر "شاه عباس اول" باز می ‌گردد؛ در داخل و لبه این تشت، نقش و نگار گیاه و ماهی حک شده و در لبه آن نیز عبارت و تاریخ "وقف نمود به حضرت عباس ۱۰۳۸" نقش بسته است.